تلخی دهان و پیشگیری و درمان آن

تلخی دهان یا bitter mouth؛ می‌تواند یک واکنش طبیعی در برابر خوردن غذاهای تند یا ترش باشد. با این حال ، وقتی طعم تلخ در دهان برای مدت طولانی ادامه یابد یا به طور غیرمنتظره ای اتفاق بیفتد، می‌تواند نگران کننده باشد.
طعم و مزه یک حس پیچیده است که می‌تواند تحت تأثیر بسیاری از عوامل قرار گیرد، از جمله عدم رعایت بهداشت دندان، خشکی دهان یا بارداری. درمان مشکل تلخی دهان از طریق درمان هرگونه بیماری زمینه ای که عامل آن است انجام می‌شود، اما می‌توان طعم ناخوشایند دهان را با استفاده از چند روش درمانی خانگی ساده مدیریت نمود. 

تلخی دهان (bitter mouth) چیست؟

عارضه‌ای که به نام تلخی دهان شناخته می‌شود، در اصل آن چیزی نیست که پس از خوردن یک ماده تلخ ایجاد می‌شود. بلکه زمانی را که بدون وجود ماده خوراکی این طعم را در دهان حس می‌کنید، شامل می‌شود. تلخی گاهی اوقات ساعت‌ها در دهان می‌ماند و برخی اوقات در زمان‌هایی خاص مانند پس از بیدار شدن از خواب این مشکل به وجود می‌آید. 

این مزه ناخوشایند می‌تواند در جاهای مختلف دهان خود را نشان دهد. مثلا برخی افراد تلخی را روی زبان‌شان حس می‌کنند (که معمولا در این زمان ظاهری سفید یا زرد رنگ به خود گرفته است).

دیگران ممکن است آن را انتهای گلو و ناحیه‌ای که خلط وجود دارد، کناره لثه‌ها یا خود حفره دهان حس کنند.

دلایل بسیار زیادی وجود دارد که باعث می‌شود تا دهان تلخ شود. گاهی اوقات این عارضه با علائم دیگری هم همراه است که به پزشک کمک می‌کند تا دلیل اصلی آن را بشناسد. 

علائم و نشانه‌های تلخی دهان

نشانه‌های مختلف و زیادی نشان می‌دهد که عارضه تلخ شدن دهان را دارید. گاهی اوقات حتی ممکن است چندین عارضه با همدیگر وجود داشته باشند. برخی از این علائم در ادامه بررسی می‌شوند.

• احساس مزه تلخ در دهان

بدیهی‌ترین علامتی که در این عارضه دیده می‌شود، احساس مزه تلخ در دهان است. این مشکل بسیار رایج است و در صورتی که پس از مدتی خالی ماندن معده یا خوردن داروی خاصی رخ دهد، چندان مشکلی ندارد و با خوردن غذا یا تمام شدن دوره دارویی، خود به خود از بین می‌رود. احتمالاً این مسئله را بارها هنگامی که صبح از خواب بیدار شده‌اید، تجربه کرده‌اید.

• خونریزی لثه و دهان

برخی مواقع هنگام تلخ شدن دهان، مشکلاتی مانند خونریزی از لثه و بخش‌های داخلی دهان نیز اتفاق می‌افتد. هنگامی که لثه یا دهان دچار عفونت شده باشد، عوارضی از این قبیل دیده می‌شود. به همین علت ممکن است دلیل اصلی تلخی دهان،  عفونت لثه و دهان باشد و وارد شدن این عفونت به مجرای دهان سبب ایجاد این طعم شود. 

• احساس طعم فلز در دهان

برخی اوقات فرد از احساس طعمی شبیه طعم زنگ آهن یا فلز در دهان شکایت دارد. این طعم گاهی اوقات حس تلخی دهان را به فرد می‌دهد و ترکیبی از این دو طعم است. موادی که در بزاق وجود دارند، ممکن است بر اثر بیماری‌ها و مواد خوراکی یا دارویی تغییر کنند. در این صورت طعمی شبیه زنگ آهن یا فلز را به فرد القا می‌کنند. این مسئله معمولاً در افرادی که دچار سوزش دهان  یا  سرطان دهان  هستند به‌وفور دیده می‌شود.

• ترشح بیش از حد بزاق و تلخی دهان

هر چند اکثر اوقات تلخ شدن دهان با خشکی آن همراه است؛ اما برخی مواقع نیز این عارضه همراه ترشح زیاد بزاق نیز دیده می‌شود. این بزاق دارای طعمی غیرعادی و مشابه تلخ است. معمولاً در عفونت‌های دهان این مشکل پیش می‌آید.

• گرفتگی بینی و سینوس‌ها

هنگامی تلخی غیرطبیعی دهان مربوط به مسائل مهمی است که همراه یک یا چند علامت دیگر باشد. گرفتگی بینی و سینوس‌ها هم از دیگر علائمی هستند که به همراه این عارضه عود می‌کنند. در اصل می‌توان گفت که گرفتگی سینوس و بینی به علت عفونت این نواحی، ماده‌ای را به داخل حفره دهان انتقال می‌دهد که باعث تلخ شدن دهان می‌شود. 

• بوی بد دهان و تلخی دهان

یکی از رایج‌ترین علامت‌هایی که همراه تلخ شدن غیرطبیعی دهان دیده می‌شود، بوی بد دهان است. این بو به گونه‌ای است که افراد نزدیک به فرد آن را به‌خوبی حس می‌کنند. هر چند ممکن است فرد به علت عادت کردن به این بو، آن را حس نکند؛ اما معمولاً یک بوی ناخوشایند و بدی است که برای اطرافیان آزاردهنده است. هنگامی که تلخ شدن دهان به علت عفونت‌های دهان و دندان یا سینوس‌ها باشد، بوی بد هم از دهان به اطراف منتشر می‌شود.

علائم دیگری نیز ممکن است همراه این عارضه باشد که باعث می‌شود تا فرد بیشتر به فکر درمان خانگی تلخی دهان یا مراجعه به پزشک باشد. البته هنگامی به دکتر گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنید، احتمالاً از همان ابتدا پزشک به فکر علت بروز این عارضه می‌افتد و با بررسی و آزمایش‌های مختلف سعی در تشخیص این موضوع دارد. 

علل ابتلا به تلخی دهان (bitter mouth) چیست؟

دلایل ابتلا به عارضه تلخی دهان بسیار زیاد هستند. بر اساس این که این مشکل چگونه به وجود آمده باشد و چه علائمی همراه آن است، دلیل آن هم مشخص می‌شود. هر چند در اکثر مواقع این مشکل جدی نیست و بسیاری از افراد در دوره‌ای از زندگی خود یا در مواقعی مانند بیدار شدن از خواب آن را تجربه می‌کنند.

• مشکلات گوارشی و تلخی دهان

بیماری  رفلاکس معده به مری (GERD) که به‌عنوان رفلاکس اسید نیز شناخته می‌شود، در اثر بالا رفتن اسید صفرا یا معده به مری ایجاد می‌شود. صفرا مایعی است که توسط کبد تولید می‌شود و به هضم غذا کمک می‌کند. رفلاکس اسید علاوه بر طعم ترش یا تلخ در دهان، باعث سوزش سر دل، درد بالای شکم، حالت تهوع و گرفتگی صدا نیز می‌شود. اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، بسیاری از داروهای بدون نسخه یا نسخه‌ای وجود دارند که می‌توانند این مشکلات را به حداقل برسانند یا از بین ببرند. راه دیگر برای درمان این بیماری پرهیز از غذاهای اسیدی، خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر و حفظ وزن مناسب است.

هنگامی که معده خالی می‌شود، سوختن چربی‌ها در بدن باعث می‌شود تا علاوه بر ایجاد بوی بد در دهان، حس تلخ بودن زبان و دهان را هم داشته باشید. به همین علت بارها در اوایل صبح احساس تلخی را در دهان خواهید داشت. پس تلخی دهان و معده ارتباط نزدیکی با هم دارند.

اگر مشکلات گوارشی دارید، با سبک زندگی سالم می‌توان آن را رفع کرد و تا حد زیادی از ایجاد مسائلی مانند تلخی دهان جلوگیری کرد.

• مکمل‌ها و داروها و تلخ شدن دهان

کلسیم، آهن، ویتامین D، مولتی‌ویتامین‌ها و ویتامین‌های دوران بارداری همگی می‌توانند باعث ایجاد طعم فلز مانند در دهان شما شوند، به‌خصوص اگر به مقدار زیاد مصرف شوند. داروهایی مانند ضد التهاب‌ها و آنتی‌هیستامین‌ها یا داروهای تجویز شده برای بیماری دیابت، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های خود ایمنی و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز می‌توانند طعم تلخ یا فلز مانند را ایجاد کنند.

هنگامی که این دلیل سبب شده است تا فرد احساس تلخی در دهان کند، با قطع این داروها و مکمل‌ها، مسئله رفع شده و دهان به حالت عادی برمی‌گردد.

• تلخی دهان در بارداری

اغلب خانم‌ها تغییرات هورمونی زیادی را در حین بارداری تجربه می‌کنند. این تغییرات ممکن است باعث شود تا دهان فرد و ناحیه انتهایی گلو در طول روز به‌خصوص در صبحگاه تلخ شود. البته این مشکل معمولاً در اواخر بارداری و برای برخی افراد پس از زایمان از بین می‌رود.

در اواخر بارداری نیز فشار به کبد و کیسه صفرا زیاد است. این عامل نیز می‌تواند یک دلیل برای بسیاری از مشکلات تلخی در دهان باشد.

• برفک دهان و تلخ شدن آن

یکی از بیماری‌های رایج دهان که ممکن است بارها در طول زندگی آن را تجربه کنید، بیماری برفک دهان است. لکه‌های سفیدی که روی زبان، گلو و دهان رشد می‌کنند و اکثر اوقات بسیار دردناک هستند. این عارضه بر اثر عفونت قارچی در دهان رخ می‌دهد. معمولاً برفک از سه تا دو هفته زمان می‌برد تا کاملاً از بین برود. برفک عامل ایجاد طعم تلخ در دهان است و با رفع آن، طعم تلخ دهان هم از بین خواهد رفت.

البته تلخی دهان و سرطان دهان هم به هم وابسته هستند. گاهی اوقات تلخ شدن دهان می‌تواند به علت این نوع از سرطان باشد.

• کم آبی بدن و ایجاد طعم تلخ در دهان

یکی دیگر از دلایلی که ممکن است سبب شود تا در دهان خود طعمی تلخ را حس کنید، کم آب شدن بدن است. به‌خصوص در فصول گرم و برای افرادی که در بیرون از منزل فعالیت دارند، مصرف آب اهمیت بالایی دارد. آب سموم بدن را دفع می‌کند و هنگامی که بدن دچار کم آبی می‌شود، واکنش‌های مختلفی را از خود بروز می‌دهد. کم آبی بدن،بر روی ترشح بزاق نیز تأثیرگذار است و همین عامل هم سبب می‌شود تا طعم تلخی را در دهان خود حس کنید. 

• شرایط عصبی و عارضه تلخ شدن دهان

جوانه‌های چشایی مستقیماً با اعصاب مغز در ارتباط هستند. شرایطی که می‌تواند بر این اعصاب تأثیر بگذارد و باعث تغییر طعم دهان شود، شامل تومورهای مغزی، صرع، زوال عقل و ضربه به سر است. داروهایی که برای درمان این بیماری‌ها استفاده می‌شوند نیز می‌توانند باعث ایجاد طعم تلخ در دهان شوند.

از طرفی اختلال در اعصاب مرکزی هم یک احساس تلخی کاذب در دهان ایجاد می‌کند که بسیاری از افرادی با مشکلات عارضه‌های عصبی آن را تجربه می‌کنند.

• تغییرات قند خون و تلخی دهان

دیابت نیز می‌تواند عامل تلخ شدن دهان باشد. علاوه بر این، افرادی که قند خون پایینی دارند نیز تلخ شدن دهان را بارها تجربه می‌کنند. پس هم افزایش و هم کاهش قند خون می‌تواند عامل ایجاد طعم تلخ در دهان باشد. هر چند استفاده از برخی داروهای کنترل قند خون مانند متفورمین نیز به خودی خود دهان را برای مدتی طولانی تلخ می‌کند.

• استرس و اضطراب عامل تلخ شدن دهان

مشکلات اعصاب و تلخی دهان هم با همدیگر مرتبط هستند. هنگامی که سطح اضطراب و استرس بالا باشد، می‌تواند واکنش‌هایی را در بدن تحریک کند که گاهی حتی طعم دهان فرد را تغییر می‌دهد. اضطراب می‌تواند باعث خشکی دهان  شود که به‌عنوان خشکی دهان نیز شناخته می‌شود. این مسئله به خودی خود منجر به احساس چسبناک و خشکی در دهان شده و محیط دهان را تلخ می‌کند.

• بهداشت نامناسب دهان و دندان

این مسئله، شایع‌ترین علت طعم تلخ در دهان است، به‌خصوص اگر بعد از بیدار شدن از خواب این مسئله رخ دهد. تجمع بزاق و باکتری روی زبان، دندان‌ها و لثه‌ها می‌تواند منجر به بوی بد دهان و تغییر در حس چشایی شود. البته با افزایش بهداشت دهان و دندان، این مسئله رفع می‌شود.

• یائسگی و طعم تلخ دهان

یائسگی عوارض زیادی را به همراه دارد که یکی از آن‌ها خشکی دهان است. کاهش سطح استروژن در این دوران از زندگی، باعث تشدید خشکی هان می‌شود و تلخی آن را به همراه دارد. برای رفع این مشکل بهتر است از مکمل‌های دوران یائسگی استفاده کنید.

• هپاتیت؛ عامل ایجاد تلخی دهان

گاهی اوقات برخی از بیماری‌ها به‌صورت غیرمستقیم، مشکلات دیگری را برای فرد به همراه دارند. افرادی که به بیماری  هپاتیت مبتلا هستند، به مرور زمان کبد آن‌ها دچار مشکل شده و کار خود را به‌خوبی انجام نمی‌دهد. کبد و تلخی دهان به هم بسیار وابسته‌اند. به همین علت است که افراد دچار بیماری هپاتیت نیز از دیگر افرادی هستند که اکثر اوقات طعم تلخ را در دهان خود احساس می‌کنند. 

پیشگیری از تلخی دهان

روش‌های پیشگیری از تلخی دهان بسیار ساده‌اند و بیشتر به نکات سبک زندگی سالم می‌مانند، برای مثال:

• مایعاتِ فراوان بنوشید و آدامس‌های بدون قند بجوید تا به افزایش تولید بزاق، کاهش اسید معده، پاکسازی سموم از دهان و رفع علت تلخی دهان کمک کنید.
• بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید. به مدت دو دقیقه دوبار در روز به آرامی مسواک بزنید، و روزانه از نخ دندان و دهانشویه استفاده کنید. هر شش ماه یکبار هم برای معاینه به دندانپزشک مراجعه کنید.
• از مسواک زبان، مسواک زبان پاک‌کن یا مسواک زبان‌شوی استفاده کنید. با مسواک معمولی هم می‌توان زبان را شست، اما این ابزار به طور اختصاصی برای اینکار طراحی شده است و کاربرد صحیح آن بهتر به پیشگیری از تلخی دهان کمک می‌کند.
• با حفظ وزن متوسط، پرهیز از غذاهای تند یا چرب یا پر از مواد نگهدارنده، عدم استعمال دخانیات، محدود کردن الکل و خوردن وعده‌های غذایی کوچک و مکرر به جای وعده‌های بزرگ، احتمال رفلاکس اسید معده را کاهش دهید.
• غذا را کاملا بجوید و به آرامی بخورید تا دچار سوء هاضمه نشوید. پس از میل کردن هروعده غذایی هم چندبرگ نعنا بجوید تا بیشتر به پیشگیری از تلخی دهان کمک کنید.
• اگر متوجه شدید یکی داروهایی که مصرف می‌کنید علت تلخی دهان شماست، از پزشک‌تان بخواهید که داروهای شما را تغییر دهد. 

درمان تلخی دهان 

تجربه مزه تلخ در دهان کاملاً شایع است و نباید برای این مشکل سریعا نگران بود. بیشتر دلایل تلخ قابل درمان هستند و در حالی که پزشک علت را تشخیص می دهد فرد قادر به کنترل این علامت است. پس از یافتن علت و شروع درمان، جوانه های چشایی معمولا به حالت طبیعی برمی‌گردند و مزه تلخی دهان از بین می‌رود.

درمان طعم تلخ در دهان به طور معمول شامل درمان علت زمینه ای است. یک متخصص مراقبت های بهداشتی اغلب می تواند با سؤال در مورد سایر علائم و داروها و انجام آزمایشات مشکل را تشخیص دهد. سپس می توانند درمان های مناسب را توصیه کنند.

درمان‌های خانگی ممکن است به برخی از افراد کمک کند در حالی که به دنبال راه‌حلی دائمی هستند، علائم خود را به طور موقت تسکین دهند، اگرچه ممکن است برای همه کارساز نباشد.

درمان دارویی 

هنگامی که فرد از تلخی دهان شکایت دارد و با درمان در منزل برای این عارضه، مشکل رفع نشد، بهتر است موضوع جدی تر مورد بررسی قرار گیرد. هنگامی که به دکتر گوش و حلق و بینی برای رفع تلخی دهان مراجعه می‌کنید، اولین اقدام، استفاده از روش‌های تشخیصی است که باعث می‌شوند تا پزشک از دلیل تلخی دهان مطلع شود.

در صورتی که فرد بر اثر رفلاکس معده دچار تلخ شدن دهان شده است، پزشک معمولاً داروهای ضد اسید را تجویز می‌کند. داروهایی مانند امپرازول، لنزوپرازول و پنتوپرازول از این نوع هستند که باعث می‌شوند تا میزان اسید در معده کاهش یافته و فرد بر اثر بالا آمده این اسید در مری، دچار مشکل حس طعم تلخ در دهان نشود.

بیمارانی که از دیابت رنج می‌برند، داروهایی مانند گلوکوفاژ را پزشک برای آن‌ها تجویز می‌کند. این دارو با تنظیم میزان قند خون در کبد، از تلخ شدن دهان و عوارض ناشی از این مشکل جلوگیری می‌کند.

حال ممکن است بیماری‌های مختلف کبد و صفرا نیز بررسی شوند که در صورت تشخیص هر کدام، داروهای تنظیم کننده فعالیت این ارگان‌ها توسط پزشک تجویز می‌شود. با رفع این بیماری‌ها و تنظیم سلامت بدن، عارضه تلخ شدن دهان هم از بین رفته و مشکل به طور کامل رفع می‌شود.

درمان خانگی 

برای درمان خانگی و از بین بردن مزه تلخی دهان روش ها و راه های زیادی وجود دارد که تعدادی از آنها به صورت زیر می باشد:

• مراقبت منظم از دندان ، مانند مسواک زدن ، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهان شویه ضد باکتری
• جویدن آدامس بدون شکر برای حرکت بزاق در دهان
• در طول روز مایعات زیادی بنوشید
• اجتناب از عوامل خطر زا برای ریفلاکس اسید ، مانند خوردن غذاهای چرب یا ادویه دار ، و کاهش یا حذف محصولات دخانیات و الکل
• دهان را با یک قاشق چای خوری جوش شیرین اضافه شده به یک لیوان آب بشویید.

جمع بندی 

 تلخی دهان و یا احساس طعم بد در دهان، ممکن است به خاطر واکنش‌های طبیعی حس چشایی با خوردن غذاهای تند یا ترش باشد. . افرادی که دائما احساس طعم‌های بد در دهان‌شان می‌کنند، ممکن است حتی با خوردن آب هم این مزه‌ها را در دهان خود احساس کنند.
به روش‌های گوناگونی می‌توان از تلخی دهان پیشگیری کرد. اما اگر این احساس در دراز مدت ادامه‌دار باشد، می‌تواند نگران کننده باشد و باید به پزشک مغز و اعصاب و یا تغذیه مراجعه کرد. /ص