تشنج، ارزیابی و راه های درمان تشنج

تشنج یک وضعیت ناگهانی و ناخواسته از فعالیت عصبی است که ممکن است منجر به اختلال در حرکات، حس و هوش، یا هر دو شود. در این وضعیت پزشکی، عضلات بدن به دلیل اختلال در فعالیت سلول های عصبی در مغز، به طور غیرارادی منقبض و شل می شوند. این اختلال ممکن است به دلایل مختلفی از جمله بیماری‌های عصبی، اختلالات متابولیکی، آسیب مغزی، داروها یا حتی علل ناشناخته رخ دهد. در صورت تجربه تشنج، مهم است که فوراً به یک پزشک مراجعه کرده و تشنج‌ها را مورد ارزیابی و درمان قرار دهید.

ارزیابی و درمان تشنج

ارزیابی و درمان تشنج بستگی به علت و نوع تشنج دارد. این فرایند عموماً توسط یک پزشک عمومی یا یک متخصص عصب‌شناس (نورولوژیست) انجام می‌شود. در اینجا چند مرحله کلی برای ارزیابی و درمان تشنج ذکر می‌شود:

1. تاریخچه بالینی: پزشک شما شروع به گرفتن تاریخچه‌ی بالینی شما می‌کند، از جمله سابقه‌ی تشنج‌ها، علایم همراه، عوامل افزایش‌دهنده، و سابقه‌ی بیماری‌های مرتبط.
2. امتحان فیزیکی: پزشک ممکن است امتحان فیزیکی جامعی از شما انجام دهد، به خصوص اگر اولین باری است که با تشنج مواجه می‌شوید یا اگر علت آن مشخص نیست.
3. آزمایش‌های تشخیصی: این شامل آزمایش خون، تصویربرداری مغزی مانند MRI یا CT اسکن، الکتروانسفالوگرافی (EEG) و سایر آزمایش‌های مختصص می‌شود.
4. تشخیص: بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده از مراحل قبلی، پزشک شما یک تشخیص قطعی برای علت تشنج شما قائل می‌شود.
5. درمان: درمان تشنج بستگی به علت آن دارد. برخی از روش‌های درمانی شامل داروهای ضدتشنج، تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی، جراحی (در برخی موارد)، و درمان‌های جایگزین مانند تکنیک‌های مدیتیشن و آروماتراپی می‌شوند.

انواع تشنج

تشنج‌ها را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد: تشنج‌های تشنجی و تشنج‌های غیرتشنجی. این دسته‌بندی بر اساس نوع علایمی که در حین تشنج ارائه می‌شود صورت می‌گیرد.

۱. تشنج‌های تشنجی:

• تشنج‌های تشنجی عمدتاً با حرکات تکان دهنده و عضلانی همراه هستند.
• این انواع تشنج می‌توانند شامل کلیک‌های تنه، لرزش‌های بدن، به زمین افتادن، و گرفتن تنفس باشند.
• مثال‌هایی از بیماری‌هایی که با این نوع تشنج ممکن است همراه باشند عبارتند از: صرع، سندرم رتلانت، و سکته مغزی.

۲. تشنج‌های غیرتشنجی:

• در این نوع تشنج، تغییرات در حالت آگاهی یا حالت وجدانی اتفاق می‌افتد بدون اینکه حرکات بدنی یا علائم عضلانی وجود داشته باشد.
• این نوع تشنج ممکن است شامل آبسانی، آزمون‌های پرسشی، اختلالات خواب، و حتی برخی از اختلالات روانی مثل اختلال افسردگی باشد.

درمان برای هر نوع تشنج بستگی به علت و شدت آن دارد، بنابراین ارزیابی دقیق توسط یک پزشک حرفه‌ای بسیار اهمیت دارد.

علل تشنج

تشنج‌ها می‌توانند به دلیل عوامل مختلفی اتفاق بیافتند. در اینجا چند عامل اصلی که می‌توانند باعث تشنج شوند ذکر شده است:

1. صرع: این بیماری یکی از علل شایع تشنج است. در صرع، نورون‌های مغز به طور ناگهانی و بی‌نظمی فعالیت می‌کنند، که منجر به تشنج می‌شود.
2. برخی اختلالات مغزی: برخی اختلالات مغزی مانند سکته مغزی، تومور مغزی، التهاب مغزی، آسیب مغزی ناشی از ضربه، یا اختلالات توسعه‌ی مغزی می‌توانند باعث تشنج شوند.
3. اختلالات متابولیکی: مواردی مانند نارسایی کلیه، نارسایی کبد، نقص کلسیم یا سدیم در خون، و اختلالات متابولیکی دیگر می‌توانند به تشنج منجر شوند.
4. عوامل عفونی: برخی عفونت‌ها مانند التهاب مغز، التهاب مخاط، و عفونت‌های سیستمیک می‌توانند علت تشنج باشند.
5. مصرف مواد مخدر یا سموم: مصرف برخی مواد مخدر، مواد سمی، یا مواد مخرب می‌توانند تشنج را به دنبال داشته باشند.
6. اختلالات سیستم عصبی مرکزی: برخی اختلالات مانند موارد اتوایمیونی، مالینی، اسکلروز چندگانه، و دیگر اختلالات عصبی می‌توانند باعث تشنج شوند.
7. بیماری‌های ژنتیکی: برخی از بیماری‌های ژنتیکی مانند برخی از اختلالات متابولیکی و صرع‌های ژنتیکی می‌توانند تشنج را ایجاد کنند.
8. تب بالا: در برخی افراد به خصوص کودکان، تب بالا می‌تواند باعث تشنج شود که به عنوان تشنج تبی شناخته می‌شود.

این تنها چند مثال از عواملی هستند که ممکن است به تشنج منجر شوند. برای ارزیابی دقیق تر و تشخیص صحیح، مهم است که همیشه به پزشک مراجعه کرده و هرگونه علایم تشنجی را با او مطرح کنید.

تفاوت صرع و تشنج

صرع و تشنج دو مفهوم متفاوت هستند، اما اغلب به همراه هم ذکر می‌شوند. این دو وضعیت ممکن است با یکدیگر مرتبط باشند، اما تفاوت‌های مهمی نیز دارند:

1. تشنج:

• تشنج وضعیت ناگهانی و ناخواسته‌ای از فعالیت عصبی است که ممکن است با حرکات تکان دهنده و عضلانی همراه باشد.
• تشنج ممکن است در انواع مختلفی رخ دهد و ممکن است به علت‌های مختلفی از جمله صرع، عوامل متابولیکی، عوامل عفونی، و غیره باشد.

2. صرع:

• صرع یک بیماری مزمن عصبی است که با تشنج‌های مکرر مشخص می‌شود.
• در افراد مبتلا به صرع، تشنج‌های تکراری و مکرر رخ می‌دهند که ممکن است با فاصله‌های مختلف زمانی رخ دهند.
• علاوه بر تشنج‌ها، صرع ممکن است با سایر علایمی مانند حالت غیرعادی آگاهی، حالت وجدانی، تغییرات حالت نشان‌دهنده یا حتی اختلالات رفتاری همراه باشد.

به طور کلی، تشنج می‌تواند یکی از علائم صرع باشد، اما صرع خود یک بیماری مزمن است که با تشنج‌های مکرر و متکرر همراه است.

کدام نوع تشنج خطرناک تر است؟

برخی از تشنج ها ممکن است خطرناک‌تر باشند تا دیگران، به ویژه اگر با عوارض جدی و پیچیدگی‌های بیشتری همراه باشند. در اینجا چند نوع تشنج خطرناک تر که نیازمند بررسی و درمان فوری هستند ذکر شده است:

1. تشنج‌های دویدنی: این نوع تشنج ممکن است با عوارض فیزیکی جدی همراه باشد، از جمله خطر از دست دادن تعادل و برخورد با اشیاء در اثر تعامل بی‌هوش با محیط.
2. تشنج‌های در اثر برخورد با محیط: در صورتی که تشنج منجر به برخورد با محیط و اشیاء، اغشای گرفتگی، آسیب‌های سریوی یا شکستگی استخوان شود، خطر جدی برای فرد وجود دارد.
3. تشنج‌های استاتوس اپیلپتیکوس: این وضعیت وقوع تشنج‌های مکرر و پی‌درپی بدون بازگشت به وضعیت طبیعی می‌باشد، که می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی مغزی، اختلال در تنفس و فشار خون، و در برخی موارد حتی مرگ باشد.
4. تشنج‌های در برخورد با زندگی روزمره: تشنج‌هایی که در زمانی خطرناک مانند رانندگی یا کار با ماشین‌آلات اتفاق بیافتند، می‌توانند منجر به حوادث جدی و آسیب‌های جسمی شوند.

هر چند که این لیست ممکن است ناقص باشد و به ویژه توجه به وضعیت افراد و عوارض هر فردی نیازمند بررسی دقیق توسط پزشک متخصص است.

علائم تشنج

علائم تشنج می‌تواند بسته به نوع تشنج و شدت آن متغیر باشد. در اینجا چند علامت و علائم کلی تشنج ذکر می‌شود:

1. حرکات تکان دهنده بدن: شامل تکان‌های رفت‌وآمد سر و گردن، تکان‌های گشاده و بسته کردن دهان، و حرکات بدنی دیگر.
2. لرزش‌های بدن: برخی افراد ممکن است تحت تاثیر تشنج لرزش‌های بدنی تجربه کنند، معمولاً به طور تصادفی و بی‌نظم.
3. گرفتن تنفس: برخی از افراد ممکن است در حین تشنج دچار گرفتن تنفس شوند، که ممکن است باعث تغییر در رنگ پوست (به رنگ آبی) شود.
4. عوارض حالت آگاهی: برخی از افراد ممکن است در حین تشنج از حالت آگاهی خارج شوند و نتوانند به اطراف واکنش نشان دهند.
5. بالا رفتن دهان: برخی از افراد ممکن است در حین تشنج دچار بالارفتن دهان شوند و ممکن است بار دیگر آن را ببندند.
6. آزمایشات حرکتی آزمایش‌های حرکتی ناگهانی ممکن است در حین تشنج اتفاق بیفتد، مانند مدرک غیرعادی رفت‌وآمد یا تکان‌های ناگهانی.
7. پریشانی یا نفور اطرافیان: افراد مشاهده‌کنندگان ممکن است شواهد تشنج را مشاهده کرده و ممکن است از آنها نفور یا ناراحتی نشان دهند.

هر چند که این لیست نمایانگر علائم متداول تشنج است، اما بسته به نوع و شدت تشنج ممکن است علائم متفاوتی نیز وجود داشته باشد.

جلوگیری از تشنج

جلوگیری از تشنج بستگی به علت اصلی آن دارد. اما در برخی موارد، اقداماتی می‌توانند کمک کنند تا خطر تشنج کاهش یابد یا احتمال وقوع آن کاهش یابد. در ادامه چند روش برای جلوگیری از تشنج آورده شده است:

1. مدیریت استرس: استرس می‌تواند یکی از عوامل موجب تشنج باشد، بنابراین مدیریت استرس و انجام تکنیک‌های آرامش بخش مانند تمرین تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و مطالعه می‌تواند به کاهش خطر تشنج کمک کند.
2. رعایت رژیم غذایی سالم: مصرف مواد غذایی سالم و تغذیه‌ی مناسب می‌تواند به کاهش احتمال تشنج کمک کند. برای برخی افراد، رژیم‌های غذایی خاصی مانند رژیم کتوژنیک ممکن است مفید باشد.
3. مداومت در مصرف داروها: اگر شما یا کسی در اطراف شما دارای تاریخچه تشنج یا صرع هستید و داروی ضدتشنج مصرف می‌کنید، حتماً رعایت دستورات پزشک و مصرف منظم داروها را رعایت کنید. قطع داروها بدون مشورت پزشک می‌تواند خطر تشنج را افزایش دهد.
4. اجتناب از عوامل تحریک کننده: اگر می‌دانید عوامل خاصی می‌توانند تشنج را تحریک کنند، مثل استرس شدید، خواب کم، مصرف الکل یا مواد مخدر، سعی کنید از این عوامل پرهیز کنید.
5. مراقبت از بهداشت عمومی: حفظ سلامتی عمومی شامل مراقبت از خواب و استراحت کافی، فعالیت بدنی منظم، مصرف مواد غذایی سالم و کافی، و مراجعه منظم به پزشک برای بررسی وضعیت عمومی می‌تواند به کاهش خطر تشنج کمک کند.

هرچند که این اقدامات ممکن است به کاهش احتمال تشنج کمک کنند، اما مهم است که درمان و مدیریت مناسب تشنج توسط پزشک متخصص نیز صورت گیرد.

درمان تشنج

درمان تشنج بستگی به علت و نوع تشنج دارد. در بسیاری از موارد، درمان تشنج شامل مدیریت عوامل موجب آن و کنترل علائم است. در ادامه، چند روش درمان تشنج آورده شده است:

1. درمان دارویی: برای بسیاری از افراد مبتلا به صرع، درمان دارویی معمولاً اولین گزینه است. داروهای ضدتشنج می‌توانند کمک کنند تا کنترل تشنج‌ها را بهبود بخشیده و فراوانی و شدت آنها را کاهش دهند.
2. رژیم غذایی خاص: برای برخی از افرادی که دارای صرع مقاوم به درمان هستند، رژیم‌های غذایی خاصی مثل رژیم کتوژنیک ممکن است مفید باشند. این رژیم‌ها شامل مصرف کم کربوهیدرات و بالا بردن مقدار چربی در رژیم غذایی است.
3. جراحی: برای برخی از افراد با تشنج مقاوم به درمان دارویی، جراحی ممکن است گزینه‌ای باشد. جراحی می‌تواند شامل حذف مناطق مغزی که باعث تشنج می‌شوند یا جایگزینی دستگاه های استیموله کننده مغزی باشد.
4. درمان موازی: در برخی از موارد، درمان موازی مانند تراپی های روانشناختی، تکنیک های مدیریت استرس، و تغییرات سبک زندگی می‌توانند بهبود آور باشند.
5. مدیریت عوامل موجب: اجتناب از عواملی که می‌توانند تشنج را تحریک کنند مانند خواب کم، استرس، مصرف الکل یا مواد مخدر، و برخورد با عوامل عفونی می‌تواند در کاهش فراوانی تشنج‌ها مفید باشد.

هر فرد دچار تشنج نیازمند ارزیابی و درمان توسط پزشک متخصص است. پزشک ممکن است بر اساس علت و شدت تشنج، یک روش درمانی یا ترکیبی از روش‌های درمانی را توصیه کند.

عوارض تشنج

تشنج ممکن است عوارض مختلفی داشته باشد، که بستگی به علت و شدت تشنج، و همچنین مدت زمان و تاثیرات آن روی بدن فرد متاثر دارد. برخی از عوارض متداول تشنج عبارتند از:

1. آسیب جسمی: طی تشنج، فرد ممکن است به طور ناخواسته به اشیاء یا سطوح سخت برخورد کند که می‌تواند منجر به آسیب جسمی مانند زخم، شکستگی استخوان، یا خونریزی شود.
2. آسیب شخصیتی و اجتماعی: تشنج ممکن است برای فرد منجر به احساسات ناراحتی، عدم اعتماد به نفس، اجتناب از فعالیت‌های اجتماعی، و احساسات اضطراب و افسردگی شود.
3. عوارض نورولوژیک: برخی از تشنج‌ها می‌توانند عوارض نورولوژیک دائمی مانند ضربه به مغز، کاهش حافظه، مشکلات یادگیری، و مشکلات درک و تمرکز به همراه داشته باشند.
4. عوارض قلبی و تنفسی: در برخی از موارد، تشنج ممکن است باعث گرفتگی تنفس و یا تغییرات در ضربان قلب شود که می‌تواند خطرناک باشد، به خصوص اگر تشنج بلند مدت باشد.
5. عوارض اضافی: اگر تشنج در شرایط خاصی اتفاق بیافتد، ممکن است باعث عوارض اضافی مانند آسیب به اطرافیان، گرفتگی زبان، ادرار و مدفوع غیرکنترل شود.

در برخورد با فردی که دچار تشنج شده است چه باید کرد؟

هنگامی که با فردی که دچار تشنج شده است روبرو می‌شوید، انجام دادن چند مرحله می‌تواند به مدیریت صحیح و کاهش خطرات مرتبط با تشنج کمک کند. در اینجا چند مرحله برای برخورد با فرد دچار تشنج آورده شده است:

1. آرامش خود را حفظ کنید: حفظ آرامش و اعتماد به نفس از اهمیت بالایی برخوردار است. برای فرد دچار تشنج، تحریکات زیاد ممکن است موجب افزایش شدت تشنج شود. به همین دلیل، تلاش کنید آرام باشید و اطمینان داشته باشید که شما و دیگران در اطراف فرد در امان هستند.
2. اطمینان حاصل کنید که محیط اطراف فرد امن است: اطمینان حاصل کنید که فضای اطراف فرد خالی از اشیاء خطرناک است که ممکن است آسیب ببیند.
3. محافظت از فرد: برای جلوگیری از آسیب به فرد دچار تشنج، بیاورید اطراف او را خالی از اشیاء تیز و خطرناک، مانند میز، صندلی، یا شیشه.
4. کمک به فرد در زمان تشنج: اگر می‌توانید، فرد را به زمین یا سطح نرمی مثل فرش یا کفپوش بیاورید تا از آسیب جلوگیری شود. همچنین، بگذارید تشنج طبیعی خود را پایان یابد و تلاش نکنید برای بازگرداندن او به وضعیت طبیعی.
5. بازکردن راه تنفسی فرد: اطمینان حاصل کنید که مسیر هوایی فرد باز است تا بتواند به راحتی تنفس کند.
6. زمانی که تشنج پایان می‌یابد: پس از پایان تشنج، اطمینان حاصل کنید که فرد در مسیر تنفسی راحت است و اطراف او را از هر گونه خطر خارج کنید. همچنین، فرد را به طور آرام به حالت زنجیری خوابیده بگذارید و به او اطمینان دهید که همه چیز تحت کنترل است.

اگر تشنج بیش از ۵ دقیقه ادامه داشت یا فرد بعد از تشنج برنگردد به حالت اولیه‌اش، فوراً به کمک پزشکی حرفه‌ای مراجعه کنید.

در برخورد با فرد دچار تشنج باید از انجام چه اقداماتی پرهیز کرد؟

در برخورد با فرد دچار تشنج، برخی اقدامات ممکن است موجب تشدید و خطرات بیشتری برای فرد شوند. در اینجا چند اقدام که باید از انجام آن‌ها پرهیز کنید آورده شده است:

1. قرار دادن چیزی در دهان: از قرار دادن هر گونه شیء در دهان فرد دچار تشنج پرهیز کنید، زیرا این عمل می‌تواند به احتمال زیاد منجر به انسداد مسیر هوا و خفگی شود.
2. تلاش برای محدود کردن حرکت‌های تنفسی: اجازه دهید فرد به آزادی تنفس کند و تلاش نکنید تا حرکات تنفسی او را محدود کنید.
3. انجام حرکات خشن: تلاش برای نگه داشتن یا کنترل حرکات فرد دچار تشنج ممکن است باعث آسیب شدید شود. همچنین، این اقدام می‌تواند باعث آسیب به خود شما نیز شود.
4. تزریق داروها یا مایعات: اگر شما یا دیگران در محل وقوع تشنج هستید و فرد دچار تشنج نیاز به داروهای خاص یا مایعات دارد، اجازه دهید این کار توسط پزشک یا کادر درمانی حرفه‌ای انجام شود.
5. قرار دادن فرد روی سر و گردن: از قرار دادن هر گونه فشار یا وزن بر سر و گردن فرد دچار تشنج پرهیز کنید، زیرا این کار ممکن است به آسیب نخاعی و یا شکستگی استخوان‌ها منجر شود.
6. تلاش برای بازگرداندن فرد به وضعیت طبیعی: تلاش برای اینکه فرد به وضعیت طبیعی بازگردد ممکن است به نفع نباشد و حتی باعث آسیب جدی شود. به جای اینکه تلاش کنید فرد را به وضعیت طبیعی بازگردانید، اجازه دهید تشنج طبیعی خود را پایان یابد و سپس به او کمک کنید.

پرهیز از این اقدامات می‌تواند به مدیریت مناسب تشنج و کاهش خطرات مرتبط با آن کمک کند. /ق