بیش فعالی
بیش فعالی، یا اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، یک اختلال عصبی-رشدی است که معمولاً در دوران کودکی شروع میشود و میتواند تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال با سه ویژگی اصلی شناخته میشود: نقص توجه، بیشفعالی و تکانشگری. در اینجا به بررسی این ویژگیها، علل، تشخیص و درمان بیشفعالی میپردازیم.
فهرست مطالب
علائم بیشفعالی
- نقص توجه:
- عدم توانایی در تمرکز روی جزئیات و اشتباهات ناشی از بیدقتی.
- دشواری در ماندن روی تکالیف یا فعالیتها.
- مشکل در پیروی از دستورات و تکمیل وظایف.
- فراموشی در فعالیتهای روزمره.
- بیشفعالی:
- حرکتهای مداوم و بیقراری.
- صحبت کردن بیش از حد.
- دشواری در نشستن آرام در محیطهایی که نیاز به سکوت دارند.
- تکانشگری:
- قطع کردن صحبتهای دیگران.
- مشکل در انتظار نوبت.
- تصمیمگیریهای سریع و بدون فکر.
علل بیشفعالی
علت دقیق ADHD هنوز کاملاً شناخته نشده است، اما تعدادی از عوامل ممکن است در توسعه این اختلال نقش داشته باشند:
- ژنتیک: تحقیقات نشان میدهند که ADHD میتواند ارثی باشد و ژنها نقش مهمی در بروز این اختلال دارند.
- ساختار مغز: تفاوتهای ساختاری و شیمیایی در مغز افراد مبتلا به ADHD مشاهده شده است.
- عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب در دوران کودکی میتواند خطر بروز ADHD را افزایش دهد.
- عوامل پریناتال: مشکلات در دوران بارداری، زایمان زودرس و وزن پایین هنگام تولد نیز با ADHD مرتبط هستند.
تشخیص ADHD در کودکان
تشخیص ADHD نیازمند ارزیابی کامل توسط متخصصین بهداشت روان است. این ارزیابی شامل:
- مصاحبه با والدین و معلمان: برای دریافت اطلاعات دقیق در مورد رفتار کودک در محیطهای مختلف.
- پرسشنامهها و تستها: برای اندازهگیری شدت و فرکانس علائم.
- معاینات پزشکی: برای رد کردن سایر اختلالات یا شرایطی که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند.
تشخیص ADHD در بزرگسالان
بیشفعالی در بزرگسالان، یا همان اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) در بزرگسالی، میتواند به همان اندازه که در کودکان مشکلساز است، برای بزرگسالان نیز چالشبرانگیز باشد. در بزرگسالان، علائم ADHD ممکن است با روشهای متفاوتی بروز کند و تأثیراتی بر زندگی شخصی، حرفهای و اجتماعی آنها داشته باشد.
تشخیص ADHD در بزرگسالان نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصص روانپزشکی یا روانشناس است. این ارزیابی شامل:
مصاحبههای جامع: شامل بحث در مورد تاریخچه پزشکی و خانوادگی، علائم فعلی و تأثیر آنها بر زندگی روزمره.
پرسشنامهها و مقیاسهای ارزیابی: استفاده از ابزارهای استاندارد برای سنجش شدت و فرکانس علائم.
ارزیابیهای روانشناختی: بررسی مشکلات مرتبط مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات یادگیری.
انواع بیش فعالی
بیشفعالی یا اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) به سه نوع اصلی تقسیم میشود که هر کدام دارای ویژگیها و علائم خاص خود هستند. این تقسیمبندی بر اساس معیارهای تشخیصی ارائه شده توسط "انجمن روانپزشکی آمریکا" در کتاب "راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی" (DSM-5) صورت میگیرد.
- نوع غالباً بیتوجه (Predominantly Inattentive Presentation)
این نوع از ADHD بیشتر با علائم نقص توجه همراه است و کمتر شامل بیشفعالی و تکانشگری میشود. این نوع بیشتر در دختران مشاهده میشود.
علائم:
- مشکل در تمرکز روی جزئیات و انجام اشتباهات ناشی از بیدقتی.
- دشواری در ماندن روی تکالیف یا فعالیتها.
- عدم توانایی در گوش دادن به صحبتهای دیگران.
- مشکل در پیروی از دستورات و تکمیل وظایف.
- اجتناب از فعالیتهایی که نیاز به تلاش ذهنی پایدار دارند.
- فراموشی در انجام فعالیتهای روزمره.
- گم کردن مکرر وسایل شخصی.
- نوع غالباً بیشفعالی-تکانشی (Predominantly Hyperactive-Impulsive Presentation)
در این نوع، علائم بیشفعالی و تکانشگری برجستهتر هستند و علائم نقص توجه کمتر دیده میشوند.
علائم:
- حرکتهای مداوم و بیقراری.
- ترک مکرر صندلی در موقعیتهایی که نیاز به نشستن وجود دارد.
- دویدن یا بالا رفتن در شرایط نامناسب.
- ناتوانی در بازی یا فعالیتهای تفریحی به صورت آرام.
- صحبت کردن بیش از حد.
- قطع کردن صحبتهای دیگران.
- پاسخ دادن به سوالات قبل از تمام شدن آنها.
- ناتوانی در انتظار نوبت.
- نوع ترکیبی (Combined Presentation)
این نوع شایعترین نوع ADHD است و شامل هر دو گروه علائم بیتوجهی و بیشفعالی-تکانشی است. این نوع بیشتر در پسران مشاهده میشود.
علائم:
- ترکیبی از علائم نقص توجه و بیشفعالی-تکانشی که در دو نوع قبلی ذکر شد.
درمان بیش فعالی
درمان بیشفعالی (ADHD) شامل رویکردهای متنوعی است که معمولاً ترکیبی از داروها، رواندرمانی و تغییرات سبک زندگی است. در اینجا به برخی از روشهای معمول درمان بیشفعالی اشاره میکنم:
-
دارو درمانی
- داروهای محرک: شایعترین داروهای تجویزی برای ADHD شامل متیلفنیدات (مثل ریتالین و کانسرتا) و آمفتامینها (مثل آدرال) هستند. این داروها کمک میکنند تا تمرکز و توجه فرد افزایش یابد و علائم بیشفعالی کاهش یابد.
- داروهای غیرمحرک: در صورتی که داروهای محرک مؤثر نباشند یا عوارض جانبی زیادی داشته باشند، ممکن است پزشک داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین (استراترا) یا گوانفاسین (اینتونیو) تجویز کند.
-
رواندرمانی
- رفتاردرمانی: شامل تکنیکهایی برای مدیریت رفتار، مانند سیستمهای پاداشدهی و آموزش مهارتهای اجتماعی.
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به فرد کمک میکند تا افکار منفی را تغییر دهد و روشهای بهتری برای مقابله با مشکلات پیدا کند.
- مشاوره فردی و خانوادگی: به فرد و خانوادهاش کمک میکند تا روشهای بهتری برای مدیریت زندگی روزمره و روابط بینفردی پیدا کنند.
-
آموزش و حمایت
- آموزش مهارتهای اجتماعی: به کودکان و نوجوانان کمک میکند تا در محیطهای اجتماعی بهتر عمل کنند.
- حمایت آموزشی: شامل برنامههای ویژه آموزشی، تدریس خصوصی و استفاده از تکنیکهای یادگیری خاص برای بهبود تواناییهای تحصیلی فرد.
-
تغییرات سبک زندگی
- تغذیه سالم: مصرف غذاهای مغذی و اجتناب از مواد تحریککننده مانند کافئین و شکر.
- ورزش منظم: فعالیتهای فیزیکی میتوانند به بهبود تمرکز و کاهش علائم بیشفعالی کمک کنند.
- خواب کافی: اهمیت خواب کافی و با کیفیت نباید نادیده گرفته شود، زیرا خواب کافی نقش مهمی در کاهش علائم دارد.
-
تکنیکهای مدیریت استرس
- یوگا و مدیتیشن: تکنیکهای آرامشبخش که میتوانند به کاهش استرس و افزایش تمرکز کمک کنند.
- تمرینات ذهنآگاهی (Mindfulness): کمک به افزایش آگاهی و توجه به لحظه حاضر.
-
حمایت از والدین و مربیان
- آموزش والدین و معلمان در مورد ADHD و روشهای موثر برای مدیریت رفتارها و حمایت از فرد مبتلا به این اختلال.
-
استفاده از فناوری
- نرمافزارها و اپلیکیشنهای آموزشی: ابزارهای دیجیتال میتوانند به بهبود تمرکز و سازماندهی کمک کنند.
- بازیهای ویدئویی آموزشی: برخی بازیها به طور خاص برای بهبود توجه و مهارتهای شناختی طراحی شدهاند.
هرچند که درمان دارویی ممکن است اولین گزینه باشد، ترکیب داروها با رواندرمانی و تغییرات سبک زندگی معمولاً مؤثرتر است. مهم است که برنامه درمانی توسط متخصصین بهداشتی تنظیم و پیگیری شود تا نتایج بهتری حاصل گردد.
داروهای اختلال کم توجهی یا بیش فعالی
برای درمان اختلال کمتوجهی یا بیشفعالی (ADHD)، داروها نقش مهمی ایفا میکنند. این داروها معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: داروهای محرک و داروهای غیرمحرک. هر دو دسته میتوانند به کاهش علائم ADHD کمک کنند، اما انتخاب دارو بستگی به نیازها و واکنشهای فردی هر بیمار دارد.
-
داروهای محرک (Stimulants)
داروهای محرک شایعترین و معمولترین داروهایی هستند که برای درمان ADHD تجویز میشوند. این داروها با افزایش سطح دوپامین و نوراپینفرین در مغز عمل میکنند که به بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی و بیشفعالی کمک میکنند.
الف) متیلفنیدات (Methylphenidate)
- ریتالین (Ritalin): یک داروی کوتاهاثر که معمولاً دو تا سه بار در روز مصرف میشود.
- کانسرتا (Concerta): یک نسخه با رهش طولانیمدت که تنها یک بار در روز مصرف میشود.
- فوکالین (Focalin): یک فرم اصلاحشده که میتواند اثر طولانیتری داشته باشد.
ب) آمفتامینها (Amphetamines)
- آدرال (Adderall): یک داروی ترکیبی از آمفتامین و دکستروآمفتامین که در دو نسخه کوتاهاثر و طولانیاثر موجود است.
- ویوانس (Vyvanse): یک داروی طولانیاثر که به طور مداوم در طول روز عمل میکند.
- دکستروآمفتامین (Dexedrine): یک فرم از آمفتامین که میتواند در نسخههای کوتاهاثر و طولانیاثر تجویز شود.
-
داروهای غیرمحرک (Non-stimulants)
این داروها برای افرادی که به داروهای محرک پاسخ نمیدهند یا عوارض جانبی غیرقابل تحمل دارند، تجویز میشوند. داروهای غیرمحرک معمولاً تأثیر کمتری در کاهش علائم دارند، اما میتوانند به عنوان گزینه جایگزین مفید باشند.
الف) آتوموکستین (Atomoxetine)
- استراترا (Strattera): یک داروی غیرمحرک که سطح نوراپینفرین را در مغز افزایش میدهد و به بهبود تمرکز و کاهش علائم تکانشی کمک میکند.
ب) آلفا-2 آگونیستها (Alpha-2 Agonists)
- گوانفاسین (Guanfacine): این دارو با نام تجاری اینتونیو (Intuniv) موجود است و به کاهش بیشفعالی و تکانشگری کمک میکند.
- کلونیدین (Clonidine): این دارو با نام تجاری کاپوی (Kapvay) موجود است و معمولاً برای کمک به مدیریت علائم ADHD تجویز میشود.
-
داروهای کمکی
برخی داروهای دیگر نیز ممکن است به عنوان مکمل درمان استفاده شوند، به خصوص در مواردی که ADHD با اختلالات دیگری مانند اضطراب یا افسردگی همراه است.
- داروهای ضد افسردگی: مانند بوپروپیون (Wellbutrin) که میتواند به بهبود تمرکز و کاهش علائم افسردگی کمک کند.
داروهای ADHD میتوانند به طور قابل توجهی به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کنند. با این حال، هر فرد به درمان خاصی نیاز دارد و باید تحت نظر پزشک داروهای مناسب انتخاب و تنظیم شوند. ترکیب دارو درمانی با سایر روشهای درمانی مانند رواندرمانی و تغییرات سبک زندگی معمولاً بهترین نتایج را به همراه دارد.
عوارض داروهای محرک برای درمان بیش فعالی
داروهای محرک (stimulants) که برای درمان اختلال کمتوجهی و بیشفعالی (ADHD) تجویز میشوند، معمولاً مؤثر هستند، اما ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. مهم است که این عوارض را بشناسید و با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش مدیریت آنها را پیدا کنید. در زیر به برخی از عوارض جانبی شایع این داروها اشاره میشود:
عوارض جانبی شایع داروهای محرک
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- بسیاری از کودکان و بزرگسالان ممکن است کاهش اشتها و کاهش وزن را تجربه کنند. نظارت بر وزن و تغذیه مناسب مهم است.
- مشکلات خواب
- بیخوابی یا مشکلات خواب شایع هستند. تغییر زمان مصرف دارو یا کاهش دوز میتواند به مدیریت این عارضه کمک کند.
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- داروهای محرک ممکن است منجر به افزایش ضربان قلب و فشار خون شوند. نظارت منظم بر فشار خون و ضربان قلب ضروری است.
- سردرد
- سردرد یکی از عوارض جانبی رایج است که ممکن است با تغییر دوز یا زمان مصرف دارو کاهش یابد.
- ناراحتی معده
- برخی افراد ممکن است ناراحتی معده را تجربه کنند. مصرف دارو با غذا میتواند به کاهش این عارضه کمک کند.
- عصبانیت و تحریکپذیری
- داروهای محرک ممکن است باعث افزایش تحریکپذیری و عصبانیت شوند. تنظیم دوز یا تغییر دارو میتواند مفید باشد.
- تیکهای عصبی
- در برخی افراد، مصرف داروهای محرک میتواند باعث ظهور تیکهای عصبی شود. اگر این مشکل پیش آید، پزشک ممکن است نیاز به تغییر دارو داشته باشد.
- اضطراب
- افزایش اضطراب یکی دیگر از عوارض جانبی ممکن است. مدیریت استرس و تکنیکهای آرامشبخش میتوانند کمککننده باشند.
مدیریت عوارض جانبی
مدیریت عوارض جانبی داروهای محرک معمولاً با همکاری نزدیک با پزشک صورت میگیرد. برخی از استراتژیها برای مدیریت عوارض جانبی عبارتند از:
- تنظیم دوز: کاهش دوز دارو ممکن است به کاهش عوارض جانبی کمک کند.
- تغییر زمان مصرف دارو: مصرف دارو در اوایل روز میتواند به کاهش مشکلات خواب کمک کند.
- مصرف دارو با غذا: میتواند به کاهش ناراحتی معده کمک کند.
- نظارت منظم: پیگیری منظم با پزشک برای نظارت بر فشار خون، وزن و سایر علائم مهم است.
- تغییر دارو: اگر یک دارو باعث عوارض جانبی غیرقابل تحمل میشود، پزشک ممکن است داروی دیگری را تجویز کند.
درمان ADHD با داروهای محرک میتواند بهبود قابل توجهی در علائم ایجاد کند، اما مهم است که عوارض جانبی به دقت مدیریت شوند. همکاری مستمر با پزشک برای تنظیم دوز و بررسی منظم وضعیت بیمار میتواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش مشکلات مرتبط با عوارض جانبی کمک کند.
آیا داروهای غیر محرک مانند داروهای محرک در درمان بیش فعالی موثر واقع میشوند؟
داروهای غیرمحرک در درمان اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) موثر هستند، اما معمولاً به اندازه داروهای محرک سریع و قوی عمل نمیکنند. انتخاب بین داروهای محرک و غیرمحرک بستگی به نیازها، واکنشهای فردی بیمار، و عوارض جانبی احتمالی دارد.
امکان درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی بدون مصرف دارو وجود دارد؟
بله، درمان اختلال کمتوجهی یا بیشفعالی (ADHD) بدون مصرف دارو نیز امکانپذیر است و بسیاری از افراد و خانوادهها ترجیح میدهند از روشهای غیردارویی برای مدیریت علائم استفاده کنند. این روشها شامل رفتار درمانی، تغییرات سبک زندگی، آموزش و مشاوره، و استفاده از تکنیکهای خاص برای بهبود تمرکز و کاهش بیشفعالی و تکانشگری است. در ادامه به برخی از این روشها اشاره میکنم:
- رفتاردرمانی (Behavior Therapy)
رفتاردرمانی یکی از موثرترین روشهای غیردارویی برای مدیریت ADHD است. این درمان شامل تکنیکهای مختلفی برای تغییر رفتارهای نامطلوب و تقویت رفتارهای مطلوب است.
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک به افراد برای شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی و توسعه مهارتهای مقابلهای.
- آموزش والدین: والدین میتوانند یاد بگیرند چگونه با تکنیکهای مثبت و موثر با رفتارهای کودک خود برخورد کنند و محیط خانه را بهبود بخشند.
- مدیریت رفتاری در مدرسه: شامل تکنیکهایی مانند استفاده از سیستمهای پاداش و ساختاردهی کلاس درس برای کمک به کودکان در محیط آموزشی.
- آموزش مهارتهای اجتماعی
کودکان و بزرگسالان با ADHD ممکن است در تعاملات اجتماعی مشکل داشته باشند. آموزش مهارتهای اجتماعی میتواند به آنها کمک کند تا بهتر با دیگران ارتباط برقرار کنند و رفتارهای اجتماعی مناسبتری داشته باشند.
- تغییرات سبک زندگی
تغییرات در سبک زندگی میتواند تاثیرات مثبتی بر مدیریت علائم ADHD داشته باشد.
- ورزش منظم: فعالیتهای فیزیکی میتواند به بهبود تمرکز، کاهش استرس و افزایش سطح انرژی کمک کند.
- تغذیه سالم: مصرف غذاهای مغذی و متعادل میتواند تاثیر مثبتی بر رفتار و تمرکز داشته باشد. برخی مطالعات نشان میدهند که مصرف کمتر قند و افزودنیهای مصنوعی میتواند علائم را کاهش دهد.
- خواب کافی: تنظیم یک برنامه خواب منظم و اطمینان از خواب کافی و با کیفیت برای مدیریت علائم ADHD بسیار مهم است.
- مدیریت زمان و سازماندهی
استفاده از تکنیکها و ابزارهایی برای بهبود مدیریت زمان و سازماندهی میتواند به افراد با ADHD کمک کند.
- تقویمها و لیستهای وظایف: استفاده از تقویمها و لیستهای وظایف میتواند به افراد کمک کند تا وظایف خود را به خوبی سازماندهی و مدیریت کنند.
- برنامهریزی روزانه: تنظیم برنامههای روزانه و تقسیم وظایف به بخشهای کوچکتر و قابل مدیریت.
- آموزش و حمایت تحصیلی
برای کودکان و نوجوانان با ADHD، حمایت تحصیلی و استفاده از برنامههای آموزشی ویژه میتواند به بهبود عملکرد تحصیلی آنها کمک کند.
- برنامههای آموزش ویژه: تطبیق برنامههای آموزشی با نیازهای خاص دانشآموزان با ADHD.
- مشاوره تحصیلی: کمک به دانشآموزان در تنظیم برنامههای درسی و مدیریت زمان.
- تکنیکهای آرامشبخش
تکنیکهای آرامشبخش مانند یوگا، مدیتیشن، و تمرینات تنفسی میتوانند به کاهش استرس و افزایش تمرکز کمک کنند.
بهترین روش درمان اختلال کم توجهی بیش فعالی چیست؟
بهترین روش درمان اختلال کمتوجهی و بیشفعالی (ADHD) بستگی به نیازها و شرایط فردی هر بیمار دارد. ترکیبی از رویکردهای درمانی اغلب موثرترین راه برای مدیریت علائم است.
هیچ روش واحدی برای درمان ADHD وجود ندارد و بهترین رویکرد معمولاً ترکیبی از دارو درمانی، رواندرمانی، حمایت آموزشی و تغییرات سبک زندگی است. همکاری مستمر بین والدین، معلمان و متخصصان بهداشت روان و تنظیم مداوم برنامه درمانی برای هر فرد میتواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم کمک کند. مهم است که برنامه درمانی به طور منظم توسط پزشک و یا رواندرمانگر ارزیابی و تنظیم شود تا اطمینان حاصل شود که بهترین نتایج ممکن حاصل میشود.
فرق پیش فعالی و بیش فعالی
اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) یک اختلال عصبی-رشدی است که با سه ویژگی اصلی نقص توجه، بیشفعالی و تکانشگری شناخته میشود. این اختلال بیشتر در کودکان تشخیص داده میشود، اما میتواند تا بزرگسالی ادامه یابد.
بیشفعالی (ADHD)
بیشفعالی یکی از ویژگیهای اصلی ADHD است که شامل علائم زیر میشود:
- حرکتهای مداوم و بیقراری: فرد نمیتواند برای مدت طولانی در یک جا بنشیند و دائماً در حال حرکت است.
- صحبت کردن بیش از حد: فرد بیش از حد صحبت میکند و ممکن است در مکالمات دیگران مداخله کند.
- ناتوانی در بازی یا فعالیتهای تفریحی به صورت آرام: فرد نمیتواند به آرامی و بدون بیقراری بازی کند یا فعالیت کند.
- ترک مکرر صندلی در موقعیتهایی که نیاز به نشستن وجود دارد: فرد ممکن است در کلاس درس یا جلسات به طور مکرر از صندلی خود بلند شود.
پیشفعالی
واژه "پیشفعالی" در این زمینه به نظر میرسد که اشتباه است و ممکن است به جای آن به یک ویژگی دیگر از ADHD اشاره شود که آن ویژگی "تکانشگری" (Impulsivity) است.
تکانشگری نیز یکی از ویژگیهای اصلی ADHD است و شامل علائم زیر میشود:
- قطع کردن صحبتهای دیگران: فرد به طور مکرر صحبت دیگران را قطع میکند یا به سوالات قبل از اتمام پاسخ میدهد.
- ناتوانی در انتظار نوبت: فرد نمیتواند به نوبت خود صبر کند و معمولاً در فعالیتهایی که نیاز به صبر دارد مشکل دارد.
- تصمیمگیریهای سریع و بدون فکر: فرد بدون فکر و بررسی کافی تصمیمگیری میکند که ممکن است به مشکلات و خطرات منجر شود.
- رفتارهای تکانشی: انجام رفتارهایی بدون در نظر گرفتن پیامدها، مانند خریدهای ناگهانی یا رانندگی پرخطر.
تفاوتها و شباهتها
شباهتها:
- هر دو ویژگی بیشفعالی و تکانشگری در افراد مبتلا به ADHD دیده میشوند.
- هر دو میتوانند بر توانایی فرد در انجام وظایف روزمره و تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارند.
تفاوتها:
- بیشفعالی بیشتر به فعالیتهای فیزیکی و حرکتی مربوط میشود، مانند بیقراری، حرکتهای مداوم و ناتوانی در نشستن.
- تکانشگری بیشتر به رفتارهای سریع و بدون فکر مربوط میشود، مانند قطع کردن صحبت دیگران، ناتوانی در انتظار نوبت و تصمیمگیریهای ناگهانی. /ق
درج نظر